Niebezpiecznik

Mamy w Polsce policjantów zajmujących się “cyberprzestępczością” — to na pewno wiecie. Odwalają oni kawał dobrej roboty, czyszcząc nasze internety z patologii. Ale na czym dokładnie polega ich praca? Ile zarabiają? Jak zostać jednym z nich? I czy ściganie internetowych przestępców jest stresujące? Te i inne pytania zadaliśmy pewnemu cyberpolicjantowi, który większość czasu spędza przed komputerem, a nie w radiowozie i którego zupełnie przypadkiem spotkaliśmy w parku dużego lub małego miasta. Albo w pociągu. Zupełnie nie pamiętamy, wysoki sądzie…

NBZP: Jak wygląda praca (cyber)policjanta w Polsce. I jak to się ma do pracy Waszych kolegów zza granicy, a zwłaszcza z zachodu?

Nie porównam do zachodu, bo nie byłem na zachodzie, a pracę tamtejszych policjantów znam jedynie z opowieści. Praca w Polsce wygląda przeróżnie. W zależności od rangi komendy, komisariatu, pionu czy stanowiska. “Firma” jest duża, a przekrój zadań także jest ogromny Są jednostki, gdzie nie wiadomo w co ręce włożyć i są takie, które zdarzeń mają bardzo mało i można się skupić na wybranych rzeczach.

W skrócie, policja dzieli się na trzy piony: kryminalny, prewencja (ruch drogowy, który według mnie realizuje zadania prewencyjne) i logistyka. Opiszę po krótce ich pracę, aby Wasi Czytelnicy mogli lepiej zrozumieć, jak wygląda podział obowiązków i że policjant policjantowi nierówny.

Logistyka to wydziały teleinformatyki (lub łączności i informatyki), inwestycji i zaopatrzenia, transportu, finansów, kadr i szkoleń; szkoły policji itp. Ich zadaniem jest wsparcie pozostałych wydziałów i zapewnienie im potrzebnego sprzętu i zasobów (por. Policja rozpisała projekt na hashcata). Nie trzeba szczegółowo wnikać w ich zadania, bo łatwo się tego domyślić po samych nazwach wydziałów.

Oddziały Prewencji Policji (w skrócie OPP) lub Samodzielne Pododdziały Prewencji Policji najłatwiej poznać po charakterystycznym białym kasku. Podstawowe zadania to zabezpieczenie wszelkiego rodzaju imprez, sezonów lub służba patrolowa. W dobie braków kadrowych również obsługa interwencji zgłaszanych dyżurnym lub przekazywanych z WCPR.

Ruch drogowy – komentarz chyba zbędny.

Dzielnicowy… cóż, dzielnicowi są ponoć jak Yeti. Każdy o nich słyszał, mało kto widział, a jeszcze mniej osób wie, czym dzielnicowy się zajmuje, chociaż to oczko w głowie niejednego komendanta głównego.

“Nielaty”, a raczej zespoły ds. nieletnich i patologii, czyli wszystko co związane z wybrykami nieletnich (osób od 13 do 17 roku życia) z pewnymi wyjątkami.

Wykroczeniówka — prowadzenie postępowań w sprawie o wykroczeniach. Czyli odmowy przyjęcia mandatu oraz wykroczenia zgłoszone przez inne osoby.

Pion kryminalny — wydziały dochodzeniowo-śledcze. Prowadzenie postępowań, przesłuchiwanie itp, itd. Strona procesowa.

Wydział kryminalny — operacyjne rozpracowywanie przestępczości. Pracuje się do konkretnej sprawy która jest już w DŚ, np. do włamań czy napadów, ale od strony operacyjnej. Można (a nawet trzeba) działać w tematach, których nikt nie zgłasza. Nie widziałem np. złożonego zawiadomienia (na protokół), że ktoś handluje narkotykami. A jednak handlarzy się zatrzymuje. Dwa wiodące tematy, które mają odbicie w strukturach DŚ i WK to życie i zdrowie oraz mienie.

Wydział dw. z Przestępczością Gospodarczą — dochodzeniówka i operacyjny. Jak wyżej, tylko odnośnie przestępczości gospodarczej i skarbowej.

Wydział dw. z Korupcją — dochodzeniówka i operacyjny w wiadomej sprawie.

Wydział dw. z Cyberprzestępczością – wiem, że to Was interesuje najbardziej, ale o tym więcej później :)

Wydział Wywiadu Kryminalnego — wydział tak naprawdę wspomagający, działający na zlecenie innych wydziałów. Nie jest w pionie logistyki, gdyż wspiera przede wszystkim merytorycznie np. analizą danych, łączeniem wątków. Administruje też np. KSIP-em, czyli informatycznym mózgiem policji. To tu “wrzuca się na bęben”.

To nie jest cała struktura Policji, bo jest jeszcze chociażby CBŚP, BSW, Wydziały Postępowań Administracyjnych, Wydziały Prezydialne, itp. Ale już powyższe pokazuje, że jest co robić w policji i dwóch funkcjonariuszy może mieć zupełnie inne umiejętności…

A co robi “cyberpolicjant” w Polsce i od czego to zależy?

Dla jasności — “cyberem” z nazwy oficjalnie można być dopiero od szczebla wojewódzkiego, co nie znaczy, że na podległych jednostkach nie ma policjantów zajmujących się “cyberprzestępczością”. Są, tylko nie mogą się tak nazywać, bo KGP nie pozwala i zazwyczaj są to po prostu sekcje, zespoły czy stanowiska ds. przestępczości komputerowej.

Jak większość policjantów, funkcjonariusz cyber ma za zadanie realizację mierników i słupków. Serio. Trzeba wyrabiać “iksy”. Głównym miernikiem jest liczba spraw operacyjnych w przeliczeniu na funkcjonariuszy. Czyli jeśli w wydziale jest przykładowo 11 policjantów, a spraw 15, to mamy miernik 1,36. Oczywiście próg jest z góry założony i spróbuj go bracie nie wyrobić! Za miernikami idą pieniądze. Kto lepiej wyrabia, ten więcej pieniędzy z podziału nagrody dostaje. Liczą się również tzw. “realizacje”, ale za to przeważnie wypłacają nagrody na bieżąco.

Ważne w pracy policjanta są priorytety. Jest to nielegalny handel lekami w internecie, mowa nienawiści, handel ludźmi i organami, pedofilia, prawa autorskie i oszustwa, tzw. allegrówki. Nie jest to jak widać nic oryginalnego, bo podobną tematyką zajmuje się wydział kryminalny albo wydział dw. z przestępczością gospodarczą. Nie jest tajemnicą, że jak tworzono cyber w polskiej policji, to przenieśli ludzi od przeważnie przestępstw gospodarczych, dlatego oni w zasadzie robią dalej to, na czym się już znali, zanim nazwano to oficjalnie “cyberem”.

Kolejnym priorytetem są tzw. monitoringi internetu. Nie chcę się mieszać w politykę, ale są to (a przynajmniej były) zgromadzenia KODu, kibiców, marsze kobiet, itp, itd. Wszelkie zgromadzenia, z których może coś wyniknąć, albo nie, ale trzeba być świadomym tego ile na miejscu będzie osób, gdzie jest to miejsce i co ma się tam dziać. Główne źródło danych to wydarzenia z Facebooka.

Policjant przy pracy (dla jasności: nie ten, który z nami rozmawiał), fot. materiały prasowe Policji.

Same z siebie takie monitoringi nie są złe, ważne jest kto i w jakim celu to robi. Spotkałem się z przypadkiem, gdzie informacje uzyskane w ten sposób zapobiegły regularnemu mordobiciu. W KGP w ramach struktury Biura dw. z Cyberprzestępczością jest całodobowe (KWP ma standardowe, urzędowe godziny pracy) stanowisko dyżurne, gdzie policjant pełniący na nim służbę ma za zadania m.in. taki monitoring. Dzięki informacjom wyłapanym przez dyżurnego lub zgłoszonym do dyżurnego udało się niejednokrotnie uratować samobójców.

nie ma kim robić…

A tak po ludzku czym się zajmuje cyber? Są to oszustwa, torrenty, kradzieże sygnału telewizyjnego, pedofilia, handel lekami oraz alarmy bombowe (te z mailami, o ile nie zajął się tym WK). Super spraw cyber typu ważne i wielkie włamania na szczeblu KWP się nie robi, bo nie ma kim.

Cyber ma jeszcze drugą stronę związaną z informatyką śledczą. W zależności od województw zajmują się tym cywile lub policjanci, ewentualnie laboratorium kryminalistyczne. Chodzi o wsparcie oględzin na zasadzie wyciągnięcia kontaktów lub zdjęć z zabezpieczonego telefonu czy innego nośnika danych. Pracownicy (policjanci lub cywile) biorą też udział we wspomnianych wcześniej realizacjach, czyli wykonywaniu na miejscu pewnych czynności, np. eksperymentu procesowego lub zwyczajnie są potrzebni po to, aby powiedzieć co warto zabezpieczyć i jak poprawnie to robić, aby informacje można było wykorzystać w trakcie procesu.

Z oględzinami niestety jest roboty na parę miesięcy, jak nie lat do przodu. Ludzi mało, sprzęt często stary. A telefony robi się do bardzo bardzo wielu spraw, nie mających nic a nic wspólnego z cyber.

Według mnie przełożeni i inne osobistości nie rozumieją co to jest naprawdę cyber i dość często cyber staje się zwykła sprawa, gdzie pojawia się magiczne słowo “internet” czy “komputer”. Rozumiem w takich sytuacjach wsparcie ze strony cyber, ale robienie z takich spraw od A do Z spraw cyber (coś dużo cyber w tym akapicie) jest dla mnie nieporozumieniem.

To, że ktoś się zna dobrze na komputerach (a przynajmniej powinien, bo niestety nawet w cyber nie zawsze są takie osoby…) to nie znaczy, że ma się znać i umieć rozpoznać np. środowisko handlu ludźmi. Lepsze efekty uzyskamy jak zainicjujemy współpracę np. policjanta kryminalnego z cyberpolicjantem tak, żeby każdy z nich poruszał się po płaszczyźnie jemu dobrze znanej.

I co mądrzejsi/sprytniejsi policjanci tak robią i to działa. Tylko taka inteligentna współpraca mści się potem na koniec kwartału/półrocza/roku, bo w przypadku realizacji jest to wynik jednego wydziału, a nie dwóch. Czyli statystyka znowu górą. Co więcej zatrzymany zwykły “Janusz interesów” za oszustwa na OLX czy innym portalu statystycznie wygląda tak samo jak zatrzymany Armaged0n — w bardzo dużym uproszczeniu.

Łatwiej wyrobić słupki waląc iluś sprawców z OLX-a, gdzie poziom skomplikowania jest najczęściej zerowy, niż zatrzymać konkretnego oszusta, który jednak trochę zna się na rzeczy, ukrywa i gdzie przygotowania do realizacji trwają miesiącami, jak nie dłużej.

Jak wygląda przeprocesowanie przykładowej sprawy od A do Z?

Dość ogólnie mówiąc jest to przełożenie informacji w ten sposób, aby miała wartość dowodową w postępowaniu sądowym. Inaczej ma się to w sprawach czysto kryminalnych, inaczej w sprawach cyber, gdzie logi czy bilingi mogą mieć wartość dowodową.

Czyli dużo macie pracy papierkowej? Ile czasu to zajmuje?

Protokoły: przesłuchania świadka, oględzin, przeszukania (przeczytaj także: Przeszukanie mieszkania przez policję — jak się zachować i co mogą zabrać policjanci). Odpowiedzi od operatorów, notatki, meldunki, analizy. Rodzajów w sumie nie ma tak dużo, jednak czasami trzeba zebrać tego bardzo dużo. Dokumentuje się sprawdzenia, analizy, doraźne obserwacje, rozpytania, zapytania itp., itd. Właściwie to każdą czynność.

Ile to zajmuje? Zależy od złożoności sprawy i w dużej mierze od prokuratora, który przy grubszych sprawach podejmuje decyzje o zatrzymaniach, przeszukaniach, itp. Jeśli prokurator stwierdzi, że jest wystarczająco danych to kwitów może być mniej, jeśli dalej jest nie przekonany, bo np. nie rozumie technologii i logi dla niego to czarna magia, to może dalej drążyć temat.

Rozbita decyzyjność, to żadna decyzyjność

Od jakiegoś czasu w wydziałach cyber pojawili się dochodzeniowcy (pierwotnie były to wydziały czysto operacyjne). Zdania co to tego kroku są podzielone, sam jednak uważam, że dobrze, iż tak się stało. Jeśli sprawa jest rozbita na dwa wydziały, cyber i DŚ to nadzór mają nad nią dwie osoby: naczelnik (lub kierownik) jednego i drugiego wydziału. Niestety w przypadku różnicy zdań co do kierunku w którym sprawa powinna podążać może być (i bywało) nieciekawie. Rozbita decyzyjność, to żadna decyzyjność.

Skąd zdobywacie dane do sprawy?

Skąd tylko można. Monitoringi, operatorzy telekomunikacyjni, pocztowi, banki, firmy hostingowe, operatorzy poczty e-mail, portale ogłoszeniowe i aukcyjne, portale społecznościowe.

Jak oni wszyscy reagują na wasze wnioski? Operatorzy GSM chętnie udzielają informacji?

Jeśli chodzi o największych operatorów telekomunikacyjnych, to czasami w ogóle nie reagują. Tzn. dziennie mają tyle zapytań, że nie sposób tego przerobić ręcznie i przetwarzają to dedykowane systemy.

Zdarzają się sytuacje, gdzie systemy nie są pomocne, wówczas odpowiednie osoby po stronie operatora są bardzo, a nawet bardzo, bardzo pomocne. Jest to dla nich po prostu chleb powszedni. Inaczej trochę sprawy mają się z mniejszymi, lokalnymi operatorami.

Jako że nie mają wypracowanych procedur, to nie są skłonni do odpowiedzi na pismo przesłane pocztą elektroniczną, wolą tradycyjny papier z pieczątkami i podpisami. A to strata cennego czasu. Nie wynika według mnie to z ich złej woli, ale z obawy przed kontrolą, czy aby na pewno procedura była właściwa, itp. Dużo też zależy od formy zapytania. Zwykłe “proszę” i “dziękuję” potrafi zdziałać cuda.

Słyszałem również o przypadku, gdzie lokalny operator telekomunikacyjny był przekonany, że nie za bardzo musi współpracować. Zwlekał z odpowiedzią, aż po którymś monicie odesłał odpowiedź, że we wskazanych zakresach czasowych miała miejsce awaria i nie jest w stanie nic ustalić. Cóż, awarie się zdarzają, jednak prokurator zechciał to zweryfikować i wydał postanowienie o zabezpieczeniu dysków z serwerowni operatora…

Jakie błędy najczęściej popełniają przestępcy?

W moim odczuciu najczęściej gubi zbyt duża pewność siebie. A technicznie? Bywa różnie, ale gubi chyba brak przeświadczenia, że prowadzący sprawę będzie chciał spojrzeć na nią z każdej strony. I tak jakiś skrawek informacji uzyskany z jednego źródła, zestawiony z innym strzępkiem, może doprowadzić do trzeciego źródła. Po nitce do cyberkłębka (por. Policja złapała Polsilvera, administratora Torepublic zamieszanego we włamanie do Plusbanku)

Znam sprawę, gdzie zgubnym okazał się fragment kodu strony www służącej do “wyjebek” (tak w branży nazywa się oszustwa internetowe — dop. red.), a dokładniej pozostałość po dodatku z innej strony www. Pech (a może szczęście) chciał, że pozostał też identyfikator pewnej usługi, która okazała się płatna. Uzyskanie danych klienta i informacji o płatności to była już formalność.

Jakie wyzwania w sprawach cyber są dla Policji?

Według mnie dwa największe: globalizacja i szyfrowanie. Szyfrowanie z oczywistych względów.

A globalizacja? Wiele znaczących firm nie ma siedzib w Polsce i nie są w żaden sposób zobligowane do przestrzegania polskiego prawa. Nawet jeśli formalnie nie ma problemów z uzyskaniem danych, to przeważnie zajmuje to sporo czasu i uzyskane dane mogą być nie tyle bezużyteczne, a po prostu nieaktualne.

Czy przełożeni się znają/wtrącają?

Znam osoby, którym wydawało się, że się znają (zadawali często tak podstawowe lub idiotyczne pytania, że odbierało mowę) i oni się wtrącali. Ale znam też naczelnika, który wiedzę techniczną ma z całą pewnością (wykłada techniczne przedmioty na uczelni wyższej). Nie mam pojęcia czy się wtrąca.

Jak my, zwykli internauci, admini firmowych sieci, możemy pomóc policji w łapaniu cyberprzestępców?

Myślę, że przede wszystkim możecie i powinniście nagłaśniać próby oszustw i trwające kampanie internetowe a także metody oszustw bądź ataków. O CSI Wykop lub podobnych inicjatywach pewnie większość słyszała. Dzielenie się informacjami może zaważyć o powodzeniu sprawy.

W ponad połowie przypadków do oszustwa doszło z uwagi na brak jakiejkolwiek świadomości ze strony oszukanego. To, że ktoś ma antywirusa, do tego w wersji free nie znaczy, że ten obroni go przed wszystkim. I najważniejsze:

antywirus nie zwalnia z myślenia.

Ogólnie cieszy mnie, jak widzę na FB jak ktoś udostępnia ostrzeżenie o jakiś nowym, a nawet oklepanym sposobie oszustwa. Zawsze kogoś może to uratować (a nam odjąć pracy).

Czy warto zgłaszać takie różne sprawy, czy “policja i tak nie złapie”?

Na pytanie czy warto, to każdy powinien odpowiedzieć sobie indywidualnie. Gdzie? Najbliższa jednostka policji (mniejsza niż rangi KWP). Najlepiej, aby zgłoszenie było w jednostce, na której terenie doszło do zdarzenia, czyli w przypadku internetu tam, gdzie mieszkamy.

Jeśli doszło do przestępstwa — zgłaszać bezwzględnie. Jeśli tylko usiłowano Was oszukać, to według mnie również warto sprawę zgłosić. Wiem, że nie zawsze ktoś będzie chciał to przyjąć z uwagi na brak czasu i ludzi. Tu trzeba pamiętać, że policjant, który będzie przyjmował od nas zawiadomienie nie musi, a raczej na pewno nie będzie prowadził tej sprawy. Dyżury zdarzeniowe pełnią funkcjonariusze z różnych komórek organizacyjnych. Także sprawę włamania na pocztę e-mail może przyjmować spec od włamań, tyle że do mieszkań. Nie zrażać się tym. W razie potrzeby prowadzący wezwie na dosłuchanie. W grubszych przypadkach można próbować umówić się ze specami z danej dziedziny.

Co logować aby wniosek ze strony policji szybko i sprawnie przetworzyć? Jakie dane są Wam potrzebne?

Przede wszystkim porty sieciowe. Nie jest tajemnicą, że pula IP już dawno się skończyła i trzeba ratować się NATem. Ustalenie abonenta IP bez portu jest często możliwe, jednak zazwyczaj bardzo czasochłonne. Adresy docelowe też potrafią być pomocne.

Co zrobić by zostać cyberpolicjantem?

Wymogi formalne: średnie, bez matury, a rzeczywiste? To zależy tak naprawdę od naczelnika. Mało kto w cyber ma wykształcenie informatyczne. Mając wykształcenie informatyczne najlepiej przed złożeniem podania umówić się z naczelnikiem cyber i jeśli uda mu się ugadać komendanta to świetnie. Ale z tym może być różnie, bo w dobie braków kadrowych ulica ma priorytet. Co gorsza, ostatniego dnia szkoły można dostać rozkaz na ulice mimo, że było się przyjętym do cyber.

A zarobki?

Początkujący na średnio 3 grupie (referenta) zaszeregowania 2800 PLN netto. Na 5 grupie (asystenta) 3400 PLN netto, na 6 (specjalisty) 4000 PLN netto, na 9 eksperta około 4500 PLN netto.

Czy ta praca daje satysfakcję? Chętnie byś ją zmienił na coś innego?

Praca daje satysfakcję. Ale bardzo rzadko.

Jak się uda coś zrealizować albo ustalić. Bo inaczej, to robota jest raczej monotonna. Stresująca to z pewnością nie jest, przynajmniej dla mnie nigdy nie była. Trudna — owszem, z uwagi na wielowątkowość spraw dość często.

Co do zmiany na inną… Hmm, to raczej indywidualne. Myślę, że w każdym policjancie jest coś, co mimo wszystko trzyma go w tej firmie, choć nie raz miał lepsze propozycje pracy…

* * *

Dziękujemy naszemu rozmówcy za czas. I dziękujemy Wam, czytającym nas teraz policjantom, nie tylko z wydziałów cyber, za Waszą wytrwałość i to, że pomimo wielu trudności “jesteście na posterunku”.

Gdybyście mieli pytania do naszego rozmówcy — cyberpolicjanta — zostawcie je w komentarzach. Zbierzemy je i postaramy się zrobić dosłuchanie ;) Jest spora szansa, że nasz rozmówca zepnie Tora i na niektóre z komentarzy odpowie bezpośrednio lub informacji udzielą Wam inni czytający nas regularnie cyberpolicjanci.